Czy buty do biegania są ekologiczne?

Biegacze chcą być eko. Wiedzą o tym organizatorzy, starając się do minimum ograniczać ilość plastikowych butelek podczas zawodów. Ale największy (i jednocześnie trudny do zminimalizowania) wpływ na środowisko ma produkcja butów, które tak lubimy zakładać na nogi. Nie zdajemy sobie jednak sprawy, że nasze rosnące wymagania dotyczące komfortu, amortyzacji czy zwrotu energii, jakie mamy w stosunku do butów biegowych, wymagają coraz większej ceny, jaką płaci środowisko naturalne.

W 2018 roku na całym świecie zostało sprzedanych 1,2 miliarda par butów sportowych, z czego 40% to modele biegowe. W roku 2023 ma być o 17 milionów par więcej. Przyczyny tego wzrostu są oczywiste. Nowe modele regularnie i często wchodzą na rynek i niosą obietnice jeszcze lepszego, zdrowszego, szybszego biegania. Doradza się posiadanie innego modelu do każdego rodzaju biegu: na bieżnię, na zawody, na trening i w teren. Firma Nike dodała do tego nawet buty do biegu regeneracyjnego i takie, które będą najlepsze do dystansów od 3 do 10 km.

Producenci zalecają również wymianę butów po przebiegnięciu w nich 500-800 km, co przekłada się średnio na 6-7 miesięcy użytkowania. Wynika to z faktu, że systemy amortyzujące też mają swoją żywotność i kiedy ich efektywność spada, to wzrasta ryzyko kontuzji, choć nie ma na to twardych dowodów.

To, co badania pokazują, to fakt, że powiększanie zawartości Twojej szafy z butami odciska swoje negatywne piętno na środowisku.

Dziś buty biegowe mają w sobie do 20 elementów, które są wykonane z kompletnie niedegradowalnych plastików i pianek, takich jak poliester, termoplastyczny poliuretan, politereftalan etylenu (TPU) i polietylen-co-octan winylu (EVA). Są tanie, łatwo dostępne i mają świetne właściwości (elastyczność i trwałość) do produkcji dopasowanych cholewek, sprężystych podeszew i elementów, które zapewniają biegaczom stabilność i wsparcie. 

Ale wyżej wymienione materiały są problemem dla środowiska. EVA i TPU, dające sprężystość podeszwie, przetrwają na wysypisku i 1000 lat.

Plastikowy problem

„Plastik nie był dobrym odkryciem – mówi Alex Unger, dyrektor ds. strategicznych w firmie adidas. – Wykorzystujemy go głównie z dwóch powodów: jego długowieczności i uniwersalności. Ale od kiedy został wynaleziony w latach 30. XX wieku, wszystko, co zostało z niego wyprodukowane, jest nadal z nami w tej czy innej formie”.

Powodem, dla którego tak wiele par butów ląduje na wysypiskach, jest fakt, że przy tak wielu materiałach wykorzystanych do ich produkcji praktycznie niemożliwy jest ich recykling. Kleje, barwniki i pianki sprawiają, że jest on bardzo skomplikowany i drogi, przez co nieopłacalny. Nawet głośne ostatnimi czasy karbonowe mostki też nie zmieniają tej sytuacji.

Ale koszty, jakie ponosi środowisko, nie ograniczają się do pobiegowej wegetacji biegowych modeli na wysypiskach. Badania na Massachusetts Institute of Technology pokazują, że produkcja jednej pary biegowych butów emituje 13,6 kg dwutlenku węgla, co można porównać do świecenia 100-watowej żarówki przez tydzień. Ponad 2/3 tego zostaje oczywiście w Azji, gdzie głównie produkuje się buty – reszta to transport i pakowanie.

Nie wygląda to zbyt optymistycznie, ale widać już zmiany na lepsze. Zarówno potentaci na tym rynku, jak i nowe firmy robią coraz więcej, by wyprodukować buty eko w przyszłości. Nie wszyscy jednak zgadzają się co do wyboru drogi, którą należy pójść, by do tego celu dojść.

„Podstawowe pytanie, jakie trzeba sobie zadać na początku, to jak w tym wypadku rozumiemy zrównoważony rozwój” – mówi Andrew Dent z Research at Material Connexion. Jego firma pomaga w odkrywaniu nowych materiałów. Inne firmy zadają sobie podobne pytania przy produkcji „zielonego” buta. Czy ma on być biodegradowalny po zakończeniu swojego żywota? Czy ma być w 100% przydatny do powtórnego użycia? Czy chcemy zrobić najmniej trujący but na świecie? Czy chcemy produkować buty z najmniejszą ilością emisji CO₂?”.

Zmniejszenie ilości odpadów w zależności od nowo wyprodukowanego plastiku, wykorzystanie materiałów degradowalnych albo takich, przy których nie ma odpadów, szukanie materiałów nieropopochodnych – to wszystko brzmi dobrze, ale często są to założenia niekompatybilne lub sprzeczne ze sobą.

„Jeśli chcesz wyprodukować but, który nie wymaga produkcji nowych materiałów, co wydaje się być dziś całkiem popularnym podejściem, to biopolimery nie mają dla ciebie wartości” – mówi Dent. Zresztą nawet ich produkcja ma w sobie procesy, które szkodzą środowisku.

”Zielony but”

„But idealny to taki, który ma długą żywotność, nie zawiera materiałów ropopochodnych i w 100% nadaje się do recyklingu” – mówi Arnaud Dabir, project manager w firmie Veja, która ostatnio wypuściła na rynek but dumnie określany jako „pierwszy but biegowy ery post-naftowej”. Veja Condor wykorzystała nowe technologie, by wyprodukować but złożony w 53% z materiałów naturalnych, który w dodatku można powtórnie wykorzystać. Imponujące, ale jeszcze dalekie od ideału określonego przez Dabira, który dodaje, że poszukiwania lepszych rozwiązań cały czas są w toku.

„Nie znamy jeszcze wszystkich odpowiedzi – mówi Charles Ross, wykładowca na Textile Provenance and Sustainability in Performance Sportswear Design at the Royal College of Art. – Znamy kierunek, w którym mamy podążać. Wiemy, że to, co robimy teraz, nie jest najlepszym rozwiązaniem. Ale fakt, że go szukamy, nie oznacza, że mamy stać w miejscu. Zawsze najważniejsze jest zrobienie pierwszego kroku”.

Dla wielkich firm, takich jak Nike czy adidas, oczywistym punktem startu było zmniejszenie odpadów produkcyjnych. Cholewki z jednego kawałka modeli Flyknit i Primeknit wytwarzają o 60% mniej odpadów niż procesy tradycyjnego szycia cholewki. Projekt „adidas Futurecraft 4D” poszedł jeszcze dalej, wykorzystując technologię drukowania 3D, by te ilości odpadów jeszcze zmniejszyć i – być może – otworzyć drogę do produkowania butów do biegania na żądanie, lokalnie, gdzie nie będzie niesprzedanych par.

Firma Vivobarefoot postępuje jeszcze inaczej – chce wykorzystywać mniej komponentów i robić mniej butów. „Nie możemy po prostu wrzucać nieprzeliczonych ilości butów w środowisko – mówi Emma Hamilton-Foster z Vivobarefoot. – Staramy się tak skonsolidować naszą ofertę, by mieć około sześć modeli, które w naszym przekonaniu pomogą ludziom w zdrowym trybie życia i nie będą niszczyć natury. Dlatego w standardzie oferujemy naprawy, recykling i zapewniamy, że but będzie biodegradowalny”.

Są już buty, które mierzą się z aktualnymi problemami środowiska. adidas Parley – wyprodukowany z wyłowionych z wody odpadów – próbuje zrobić coś z plastikiem w oceanach. To oczywiście godne pochwały, ale, po pierwsze, to jednak kropla w oceanie, a po drugie, nawet te buty gdzieś muszą trafić na koniec swoich dni.

Nowy projekt adidasa – Futurecraft Loop – pokazuje potencjał tak zwanej zamkniętej pętli. Wykonany w 100% z recyklingowanego TPU Loop są zaprojektowane tak, by przetworzyć je w pełni funkcjonalne buty biegowe jeszcze raz, i jeszcze raz, więc tak naprawdę nie trafiają nigdy na wysypisko, chociaż trzeba do nich dodać trochę plastiku, by miały dobre właściwości biegowe.

Powstaje oczywiście pytanie, ile razy można materiał wykorzystać ponownie, co jest szczególnie ważne w przypadku pianki w podeszwie. I prowadzi ono do wniosku, że najlepiej byłoby zastąpić materiały, które się zużywają, takimi, które mogą być „wieczne”.

Nowe materiały 

W tej dziedzinie dzieje się naprawdę dużo. Są już bioplastiki z alg, która absorbują tlenek węgla w czasie produkcji. Nowe buty tworzą materiały pochodzenia roślinnego: kauczuk, celuloza bawełniana, włókna kokosowe i eukaliptusowe. Biopolimery mogą być wytworzone z grzybni, skrobii ziemniaczanej, ziaren kakao i mogą być wykorzystane w drukowaniu 3D. Firmy eksperymentują też z bakteriami w procesie farbowania. Nawet podeszwa buta może być zrobiona z juty zanurzonej w oliwie z oliwek.

Ale Ty też możesz zrobić różnicę – tak dbając o buty, by wytrzymały możliwe jak najdłużej. Gdybyśmy przedłużyli ich życie tylko o 3 miesiące, to wpływ na środowisko zmniejszyłby się o jakieś 25%. Wybieraj modele w ponadczasowych kolorach, ale takich, które nie znudzą Ci się za szybko.

Buty zamiast do kosza wrzucaj do recyklingowych pojemników. A jeśli już naprawdę musisz mieć nową parę, to przynajmniej unikaj dostarczenia jej na drugi dzień. Badania pokazują, że dłuższe oczekiwanie pozwala firmom kurierskim zmniejszyć ilość wytwarzanego dwutlenku węgla na ostatnim kilometrze aż o 30%. A dobrze wiemy, jak ważny ten ostatni kilometr może być...

Biegać czy wymienić?

Zaleca się wymianę buta co 500-800 km, ale biegacze różnie zużywają swoje modele. Oto 5 znaków, które powiedzą Ci, że warto przemyśleć nowy zakup.

• Podeszwa zewnętrzna zrobiła się gładka, starta i zużyta.
• Widać zmarszczenia w części środkowej podeszwy, a sprężystość pianki wyraźnie się zmniejszyła.
• Przednia część buta po zgięciu nie wraca sprężyście do swojej pierwotnej pozycji.
• But nie daje już takiego komfortu w czasie biegu – jest dużo twardszy niż na początku użytkowania.
• Pojawiają się otarcia i ogniska bólu tam, gdzie wcześniej ich nie było.

Kilka kroków dalej

7 patentów na przedłużenie życia Twoim butom.

1. Rozwiązuj sznurówki. Wiemy, że zmęczenie daje o sobie znać, ale ściąganie butów bez tego albo – co gorsza – przez naciskanie na zapiętek czubkami drugiej stopy robi w pięcie buta naprawdę spore spustoszenie, nawet jeśli nie widać tego na pierwszy rzut oka.

2. Ubieraj skarpety, które wystają ponad cholewkę. Krótsze mogą przyspieszyć zużycie kołnierza obejmującego stopę.

3. Daj butom odpocząć, przynajmniej dzień. Po długim bieganiu pianka w podeszwie potrzebuje czasu, by odzyskać pierwotne właściwości. W dwóch parach zakładanych na przemian pobiegasz dłużej niż w dwóch parach jedna po drugiej.

4. Czyść buty – błoto i piasek w materiale cholewki przyspieszają jej zużycie. Używaj do tego mokrej gąbki, a jeśli musisz, pierz je ręcznie i susz w temperaturze pokojowej.

5. Chroń buty przed słońcem. Długotrwałe oddziaływanie gorąca i promieni słonecznych na podeszwę środkową pogarsza jej właściwości.

6. Wilgotne wkładki wyciągaj i susz osobno, a do środka buta wkładaj gazety, które chłoną wilgoć i pomogą mu odzyskać kształt.

7. Nie deformuj buta. Unikaj spłaszczania cholewki, bo szybciej będzie się przecierać.

Buty: reinkarnacja

Oto, co dzieje się z butem podczas recyklingu.

1. Twoje stare buty są wysyłane do centrum recyklingu, gdzie oceniana jest ich jakość.
2. Buty w najlepszym stanie są wysyłane na rynek rzeczy używanych. 
3. Reszta butów jest rozkładana na czynniki pierwsze.
4. Na początku silne magnesy wyciągają z buta metal.
5. Materiały i tkaniny, z których składa się but, zostają rozwarstwione.
6. Specjalne urządzenia segregują gumę, skórę, plastik i piankę z buta.

Anatomia buta eko

Najważniejsze innowacje w butach do biegania, które są korzystne dla środowiska.

Cholewka

• Apexa z DuPont Fibres. Ten biodegradowalny poliester może być użyty jak każdy inny materiał, ale w warunkach przemysłowego rozkładu odpadów rozkłada się na wodę i CO₂.

• Piñatex. Produkowany z włókien liści ananasa. Ten naturalny materiał jest ekologiczną alternatywą dla tych bazujących na ropie naftowej. Jest produktem ubocznym w rolnictwie, więc nie trzeba dodatkowych plantacji czy wody do jego uzyskania.

• DYE Colorifix. Pierwszy komercyjny biologiczny proces farbowania. Zastępuje tradycyjne metody chemiczne fermentacją mikrobiologiczną.

Sznurówki

• Osomtex. Zrobione z wysokiej jakości przędzy, która produkowana jest z opadów tekstylnych – zarówno przemysłowych, jak i tych od konsumentów. Do produkcji nie zużywa się wody, barwników czy mocnych chemikaliów.

Podeszwa wewnętrzna

• I’m Green EVA. Pierwsza wkładka, która nie zostawia śladu węglowego. Produkowana z trzciny cukrowej. Właściwościami nie różni się od tradycyjnej wkładki z EVA.

Mostek karbonowy

• Econamid Air. Pierwsze na świecie w 100% nadające się do recyklingu włókno karbonowe wzmocnione żywicą, które może być uformowane w skomplikowane kształty i jest dostatecznie sztywne.

Podeszwa zewnętrzna

• Pebax Rnew. Wykonana z biokomponentów TPE, oparta jest w 95% na materiałach pochodzenia roślinnego, głównie oleju rycynowym.

„Zielone” modele butów do biegania

Buty najbardziej eko, które są w tej chwili dostępne na rynku albo pojawią się na nim wkrótce.

Powrót do źródeł: Vivobarefoot Primus Lite II Bio

„Wierzymy, że im mniejsze wsparcie buta, czyli mniej amortyzacji i mniejszy drop, tym lepiej” – mówi Asher Clark, współzałożyciel Vivobarefoot. Primus Lite w 70% składa się z produktów pochodzenia roślinnego.

vivobarefoot.com

Era postnaftowa: Veja Condor

Wyprodukowany w 53% z materiałów bio i tych z recyklingu (reszta to plastik i guma). Cholewka jest w 100% wykonana z plastiku z butelek, a podeszwa w 30% z kauczuku i w 31% z plew ryżowych.

veja-store.com

Twarda sztuka: Inov-8 Mudclaw G 260

Znalezienie materiałów przyjaznych dla środowiska w butach trailowych jest trudne, dlatego dobrą opcją może być zwiększenie wytrzymałości aktualnych modeli. Inov-8 wzmocniło podeszwę grafenem, przez co stała się ona o 50% bardziej odporna na zużycie.

inov-8.com

Oceaniczny ratownik: adidas x Parley

Te buty w 95% wykonane są z materiałów z zużytych modeli i odpadów. W 2019 roku adidas wyprodukował 11 milionów par Parley, a w 2020 roku ma zamiar wykorzystywać nie tylko odpady trafiające do oceanów.

adidas.pl

Soft power: Allbirds Merino Wool Runners

Cholewka z wełny merynosów, sznurówki z plastikowych butelek, wkładki z oleju rycynowego. Ten model bez problemu wypierzesz w pralce. Allbirds udowadnia, że możliwe jest wyprodukowanie wygodnych butów z materiałów przyjaznych dla środowiska.

allbirds.com

Biegowa pętla: adidas Futurecraft Loop 2

adidas wykorzystał TPU używany do produkcji pianki Boost, aby wyprodukować but, który nigdy nie trafi do śmieci – stanie się tylko kolejnym butem. Loop 2 to model z limitowanej serii 200 par wypuszczonych na rynek w kwietniu 2019 roku. Do normalnej sprzedaży trafi w 2021 r. 

adidas.com

Reinkarnacja: Salomon Concept Ski Boot

Salomon ma pomysł na odrodzenie się biegowego buta w innej postaci. Największy na świecie producent butów narciarskich wykorzystuje TPU z „biegówek” do wyprodukowania skorup butów narciarskich. Pierwsze modele będą na rynku w 2021 roku.

salomon.com

Ekologiczna statystyka

2765 ton – wyrzuceniu do oceanów takiej ilości plastiku zapobiegł swoimi proekologicznymi rozwiązaniami adidas

3 – tyle par butów do biegania ma w swojej szafie statystyczny polski biegacz

32 miliony – tyle par butów zostało poddanych recyklingowi w ramach programów Nike Re-Use-A-Shoe oraz Grind Projects

1,58 miliona – tyle kilogramów odpadów nie trafiło na wysypiska śmieci przez 4 lata dzięki temu, że na rynku pojawił się model Nike Flyknit

26 – tyle par butów sprzedaje na sekundę marka Nike

13,6 – tyle kilogramów dwutlenku węgla emituje produkcja pary butów do biegania

11 994 – po tylu miesiącach rozpoczyna się rozkład sportowego buta na wysypisku śmieci

59 – tyle procentowo oszczędza się energii, wykorzystując poliester z recyklingu

Więcej na temat ekologii i biegania:

• Odcisk buta: jak bieganie wpływa na środowisko naturalne?

• Plogging według Dajany, czyli bieganie i sprzątanie w jednym

• Etyka talerza: jak jeść ekologicznie i odpowiedzialnie?

RW 09-10/2020