Jak są zbudowane buty do biegania?

Cholewka

To ten element buta, który oplata Twoje stopy, zapewniając im komfort i stabilność podczas biegu.

Elementy cholewki:

Materiał. Zazwyczaj cholewka wykonana jest z meshu, czyli materiału odpowiednio grubo lub cienko formowanego w siateczkę, albo z siateczki tkanej, która jak skarpetka oplata stopę. Dawniej wykorzystywano głównie materiały naturalne, nawet skórę, obecnie królują lekkie, elastyczne i wytrzymałe tworzywa sztuczne.

Warstwa zewnętrzna. Tworzy strukturę cholewki. Często ma odblaskowe elementy dla zapewnienia lepszej widoczności biegacza po zmroku. Czasami ta dodatkowa warstwa promuje logo producenta, ale dziś raczej się je drukuje, by uzyskać niższą wagę buta.

Język. To element, który chroni wysklepienie stóp przed uciskiem ze strony sznurówek. Zazwyczaj mocowany w przedniej części buta, w okolicach palców, ale zdarzają się różne wersje. Tzw. język pełny wszyty jest zarówno w okolicach palców, jak i po bokach cholewki, dzięki czemu chroni przed wpadaniem do butów kamyków itp. Założenie takiego buta jest jednak trudniejsze i bardziej czasochłonne. Język, przez wielu w żargonie nazywany „buruto”, zszyty jest tylko w dwóch miejscach. Dużo łatwiej jest założyć takiego buta, ale nie chroni on już tak dobrze i w źle związanym bucie może się przesuwać.

Przedstopie. Często nazywane przez specjalistów „toe box”. To jedno z niewielu miejsc w butach, w których pożądany jest luz. Palce powinny mieć swobodę, by uniknąć problemów z otarciami, pęcherzami czy poobijanymi paznokciami.

Zapiętek. Do niedawna często wykonany z dość sztywnego tworzywa, które mogło występować w formie klipsa na zewnątrz buta lub być wszyte w jego wnętrzu. Dziś coraz częściej stanowi jedność z pozostałą częścią cholewki. Jego zadaniem jest stabilizować nasze stopy.

Podeszwa środkowa

To kombinacja różnych pianek, która stanowi rdzeń buta i odpowiada za poziom amortyzacji i zwrot energii w butach biegowych.

Typy pianki EVA:

• Polietylen i octan winylu (u góry po lewej) to standard w butach biegowych już od lat 70. ubiegłego wieku. Zapewniają obuwiu miękkość, elastyczność oraz niski koszt produkcji. Minusem jest to, że ten komponent w niskich temperaturach twardnieje i jest mało odporny na ubijanie, przez co po pewnym czasie traci swoje właściwości amortyzacyjne.

• Poliuretan (PU) (u góry po prawej). W porównaniu do pianki EVA jest mniej wrażliwy na różnice temperatur, bardziej wytrzymały i daje większe wrażenie sprężystości. Jego minusem jest waga: PU jest prawie o 50% cięższy od EVA.

• Termoplastyczny poliuretan (TPU) (u dołu po lewej) wykorzystywany przez takie marki, jak adidas (model Boost) czy Saucony (model Everrun). Wytwarzany w dwuetapowym procesie, podczas którego wykonywane są drobinki TPU w formie ziarenek, a następnie, w kolejnym etapie, łączone ze sobą, aby stworzyć bardziej wytrzymałą, elastyczną i sprężystą piankę. Cięższy niż EVA.

• Pebax (u dołu po prawej). Pianka, która uzyskała duży rozgłos dzięki modelowi Nike Vaporfly 4%. Zachowuje doskonałe właściwości nawet w niskich temperaturach, nie tracąc ani elastyczności, ani poziomu zwrotu energii. Dodatkowo jest o 20% lżejsza niż TPU.

Warto przeczytać: Ewolucja pianki w butach do biegania: bicie piany czy realny postęp?

Dodatkowe elementy podeszwy  środkowej:

Mostek. Najczęściej występuje w formie klina zlokalizowanego w podeszwie pod łukiem stopy. Wykonany w wielu przypadkach z pianki o znacznie wyższej twardości – zazwyczaj EVA. Mostek zmienia rozkład sił rozchodzących się w podeszwie podczas przetaczania stopy, tak aby ugięcie w okolicach kostki było mniejsze po wewnętrznej stronie i stopa przetaczała się prosto.

Szyny. Są to płytki zlokalizowane na zewnętrznych krawędziach podeszwy, które usztywniają staw skokowy, dzięki czemu ograniczają jego rotację. Staw skokowy zaczyna pracować wtedy trochę jak staw kolanowy. Brooks ostatnio zastosował to rozwiązanie w kilku swoich butach, między innymi w modelu Adrenaline GTS 19.

Płytki karbonowe. To jedno z najnowszych "odkryć" producentów obuwia do biegania, choć pierwsze próby ich wykorzystania podejmowano już na początku XXI wieku. Sztywny, ale sprężysty lekki element (lub nawet zestaw elementów), wykonany z lekkiego włókna węglowego i umieszczony między warstwami pianek w podeszwie, służy zwiększeniu dynamiki i szybkości biegu poprzez oddanie energii, którą uzyskuje, gdy ugina się nieco podczas lądowania buta na podłożu. Wyniki startujących w nich zawodników z elity sugerują, że w połączeniu z wysoce elastycznymi piankami pozwala zwiększyć tempo bez zwiększania nakładu sił w trakcie biegu. Początkowo karbonowe mostki stosowano tylko w modelach startowych, ale pojawiają się już także w modelach treningowo-startowych i treningowych.

Więcej na ten temat piszemy w artykule Walka o buty, które będą najszybsze na świecie.

Wkładki ortopedyczne. Nie każdy biegacz potrzebuje wkładek ortopedycznych. Jest wiele przypadków, w których zaklasyfikowanie do danego typu stopy prostymi metodami badawczymi nie sprawdza się. Np. często osoby z płaskostopiem wcale nie wykazują tendencji do nadpronacji. Jeśli jednak borykamy się z nawracającymi kontuzjami, warto poddać się profesjonalnej analizie u podologa i dobrać indywidualne wkładki. Pamiętajcie tylko, aby przed włożeniem nowych wkładek wyjąć najpierw te oryginalne. Wkładki mogą być wykonane z pianki lub z korka, mieć dodatkową stabilizację pięty czy dodatkowo zwiększać amortyzację.

Podeszwa zewnętrzna

Najbardziej zewnętrzna część podeszwy, zwykle wykonana z jednolitej gumy, gumy spulchnionej powietrzem lub kombinacji obu tych technologii. Guma jednolita jest bardziej wytrzymała, a wersja napowietrzona – najczęściej zlokalizowana w przedniej części podeszwy – jest znacznie bardziej elastyczna i dodaje odrobinę amortyzacji.

W zależności od przeznaczenia modelu (asfalt lub teren) bieżniki będą się od siebie znacząco różniły. Te płaskie, bardziej pocięte i podzielone na wiele segmentów sprawdzać się będą na płaskich nawierzchniach, a z głębokimi żłobieniami i masywnymi klockami zdecydowanie przeznaczone są do biegów w terenie.

Elementy podeszwy zewnętrznej:

Mostek. Znajduje się między piętą a śródstopiem i wykonany jest często z mocnego, elastycznego plastiku. Służy zapewnieniu stabilizacji ruchów skrętnych stopy.

Ścięta pięta. Ten element, wyodrębniony z pozostałej części podeszwy butów do biegania, pozwala nam gładko lądować. Ponieważ poddawany jest dużym siłom i szybko się ściera, często wykonywany jest z dodatkiem gumy węglowej o wzmocnionej odporności.

Płytka. Zwana z języka angielskiego „rock plate”. Zazwyczaj wykonana jest z tworzywa i zatopiona między warstwami podeszwy butów terenowych. Wpływa na stabilność, ale przede wszystkim chroni nasze stopy przed ostrymi kamieniami.

Dzielona pięta. W ten sposób producenci butów łagodzą pierwszy kontakt pięty z powierzchnią, po której biegniemy. Zmniejsza to siły działające na stawy i zwiększa płynność przetoczenia buta po podłożu.

Akcesoria

Drobiazgi, które mogą okazać się przydatne:

Zaciskowe sznurówki. Koniec z rozwiązanymi butami i wiązaniem na dwie kokardy. Ten patent przywędrował z modeli górskich i dedykowanych triathlonistom, ale coraz częściej stosowany jest też w butach treningowych.

Stuptuty. To rodzaj zewnętrznych skarpet zabezpieczających przed dostawaniem się błota, wody i kamieni do wnętrza butów. Świetnie sprawdzi się również zimą, chroniąc stopy i staw skokowy przed śniegiem i lodem.

Warto wiedzieć...

Kilka dodatkowych informacji, które pozwolą Ci lepiej orientować się w świecie obuwia do biegania.

Zwrot energii to ilość energii odbicia, jaką daje but po wylądowaniu na podłożu, po którym biegniemy. Im więcej, tym poczucie miękkości będzie większe, ale wpływa to również negatywnie na dynamikę przetoczenia stopy. Jest to więc kwestia indywidualna, zależna od technologii, wagi biegacza oraz sposobu stawiania przez niego kroku biegowego. Pionierem w stosowaniu specjalnych pianek dających większy zwrot energii jest adidas, który w 2013 r. wprowadził na rynek piankę Boost, złożoną z tysięcy piankowych kapsułek. Im więcej Boosta, tym lepsza amortyzacja. W UltraBoost jest jej 100%, w Energy 80%, a w Supernovej 75%.

Drop, czasem też nazywany innym zapożyczonym z angielskiego słowem „offset”, to różnica w wysokości pięty w stosunku do palców. Najczęściej spotykaną wartością w butach treningowych jest 8-10 mm. Modele z dropami od 4 do 0 mm to buty już wymagające dla na- szych stóp – szczególnie dla ścięgien Achillesa. Występują najczęściej w modelach startowych, głównie w butach określanych jako „minimalistyczne” lub „naturalne”.

Stabilizacja to wszystkie elementy konstrukcyjne butów, które wspierają stopy biegaczy z nadpronacją, czyli zbyt dużą rotacją stawu skokowego do wewnątrz.

Kopyto to rodzaj wzoru stopy, na którym producenci opierają całą konstrukcję butów. Zasadniczo wyróżniamy trzy rodzaje: zakrzywiony, pośredni i prosty. Buty startowe są najczęściej zakrzywione dla lepszego wsparcia stopy. Buty korygujące są proste dla lepszej kontroli przetoczenia, jednak większość modeli oparta jest o model pośredni.

Zobacz także:

• Jak wybrać właściwe buty do biegania?

• Jak kupować buty do biegania? 8 błędów, których trzeba unikać

RW 07-08/2019