Bieganie a wypadki. Pierwsza pomoc na trasie biegu

Przygotowania i trening do maratonu należą do najzdrowszych czynności, jakie możesz zafundować swojemu organizmowi, jednak sam maraton do najzdrowszych już nie należy. Osoby o odpowiedniej kondycji, szlifowanej w przemyślany, stopniowy sposób rzadziej doznają kontuzji i mają problemy z popularnymi dolegliwościami na trasie.

Okazuje się, że bieganie należy do sportów o jednym z najniższych współczynników urazów, jednak musisz pamiętać, że bieg w maratonie jest obciążeniem dla organizmu, z jakim mają do czynienia zawodnicy w sporcie wyczynowym.

Jako maratończyk amator, bez względu na to, czy należysz do początkujących, czy też zaawansowanych biegaczy, jesteś sportowcem podejmującym olbrzymi wysiłek. Nagłe, groźne pogorszenia stanu zdrowia (w tym zgony) związane z biegiem długodystansowym są na szczęście rzadkie, jednak na każdy 1000 uczestników biegu zdarzają się 4-8 poważniejszych przypadków wymagających pomocy medycznej. Niewielka liczba zgonów i poważnych zaburzeń podczas biegów długodystansowych sprawia, że nie wykonuje się rutynowych badań serca u wszystkich „zdrowych” startujących.

Kiedy jednak warto wykonać kompleksowe badania medyczne przed maratonem? Jeżeli jesteś biegaczem w wieku powyżej 45. roku życia, chorujesz na schorzenia serca lub nadciśnienie tętnicze, dopiero zaczynasz przygodę z biegami długodystansowymi w tym wieku, zalecałbym konsultacje kardiologa przed startem w maratonie. Na trasie w każdej chwili możesz wezwać pomoc medyczną, jeśli przeszarżujesz, ale w wielu opisywanych w artykule sytuacjach, możesz pomoc sobie sam i biec dalej. Są jednak dolegliwości, których nie możesz zlekceważyć, w myśl zasady „ból przemija, a chwała trwa wiecznie”.

Dolegliwości z archiwum x

Wiele dolegliwości dopadających biegaczy na trasie trudno jednoznacznie zdiagnozować w trakcie maratonu. Co wywołuje tajemnicze bóle głowy, brzucha, mięśni, skoro wszystkie procedury związane z właściwym jedzeniem, nawodnieniem, ilością snu, treningiem i odpoczynkiem zostały zachowane?

Z reguły w tego typu wypadkach podejrzane dolegliwości występują u osób z infekcją wirusową (przeziębienie, gorączka, grypa jelitowa) lub u ludzi nadużywających alkoholu albo kofeiny. W połączeniu z intensywnym i długotrwałym wysiłkiem fizycznym, upałem, wilgotnością i narastającym odwodnieniem organizmu prowadzi to do zaburzeń elektrolitowych i powikłań w postaci tzw. hiponatremii – niskiego poziomu sodu w organizmie.

Właściwa zawartość sodu w organizmie jest niezwykle istotna dla przepływu płynów w tkankach i komórkach. Z każdym przebiegniętym kilometrem tracimy sód w postaci potu. Niewłaściwe uzupełnianie płynów (np. picie wody zamiast izotoników) może doprowadzić do poważnych zaburzeń pracy serca i mózgu, a nawet zgonu – jak np. w maratonie bostońskim w 2003 roku.

Przeczytaj dalej, jakie dolegliwości mogą przytrafić się na trasie, jak w takim wypadku udzielić sobie lub potrzebującemu pierwszej pomocy. Kiedy kontynuować bieg, a kiedy lepiej zejść z trasy.

Złamanie przeciążeniowe

Objawy: ból pojawia się w okolicy poniżej kolana lub w środkowej części stopy

Do złamania przeciążeniowego kości zwykle dochodzi już w okresie przedstartowym na długich treningach. W okresie przed biegiem maratońskim wielu z biegaczy wykonuje treningi, które w sumie obejmują setki kilometrów biegu. Może to na tyle osłabić kości stopy czy piszczeli, że dochodzi do złamania lub pęknięcia kości.

Zwróć uwagę na charakter bólu. Jeśli jest narastający w trakcie biegu, możesz mieć do czynienia ze złamaniem kości typowym dla biegaczy.

Zdarza się, że musisz przerwać bieg i zejść z trasy. Z reguły same objawy są na tyle silne, że uniemożliwiają kontynuowanie maratonu. Czasami pękniętej lub złamanej kości nie widać na pierwszym prześwietleniu i dopiero dokładniejsze badanie lekarza sportowego i kolejne prześwietlenie pozwalają zlokalizować chore miejsce.

Skurcze

Objawy: ból dużych mięśni (uda, łydki, brzucha)

Skurcz mięśni pojawia się w drugiej połowie biegu, a już na pewno na 30-35 km. Nie jest to (poza bólem) zjawisko groźne. Zrób przerwę, rozciągnij delikatnie mięsień i przejdź do marszu – powinno ustąpić.

Przyczyna skurczy leży najprawdopodobniej w słabej adaptacji receptorów mięśniowych, co sprawia, że po osiągnięciu pewnego dystansu mięśnie nie rozkurczają się, powodując ból. Prawdopodobnie zabrakło Ci długich wybiegań w okresie przygotowawczym do maratonu. Chcesz ich uniknąć? Zadbaj o właściwe nawodnienie organizmu, w tym uzupełnienie utraconych z potem jonów sodu. Istotne jest także właściwe, systematyczne rozciąganie mięśni w okresie przedstartowym.

Dopadł Cię ostry ból? Koniecznie przerwij bieg! Duże mięśnie produkujące ciepło muszą chwilę odpocząć. Zejdź ze słońca, pij sportowe napoje, chłodzić ciało wodą. Kontynuowanie biegu jest możliwe, jednak zależne od objawów i po uzupełnieniu płynów. Ważne: wznów bieg w niższym tempie niż dotąd!

Odwodnienie

Objawy: pragnienie, suchość w ustach, mroczki przed oczami, omdlenie

Nie czekaj, aż poczujesz pragnienie. To bardzo subiektywne odczucie i zanim organizm zacznie domagać się wody, musisz dostarczyć ją wcześniej. W trakcie wysiłku trwającego dłużej niż godzinę wypijaj 100-200 ml odpowiedniego płynu (izotonik, węglowodany) co 20-30 minut – zależnie od intensywności wysiłku i pocenia się.

Suchość w ustach to pierwsze symptomy odwodnienia. Tracisz moc? Lepiej wtedy przyjąć jednorazowo większą ilość płynu, niż pić małymi łykami, co ułatwia szybsze opróżnienie żołądka i zmniejsza ryzyko nudności czy biegunki związanej z biegiem. Uzupełnianie płynów musi uwzględniać nie tylko wodę, ale też zawartość sodu. Nie omijaj punktów odżywczych, wodę stosuj do chłodzenia ciała z zewnątrz, a izotoniki do picia i chłodzenia ciała od wewnątrz.

Brak koordynacji ruchów, słanianie się na nogach to sygnał, że potrzebujesz pomocy medycznej i musisz przerwać bieg. Podanie kroplówki i glukozy szybko stawia na nogi, co nie znaczy, że możesz biec. Nadal się nawadniaj i pozwól trochę odpocząć organizmowi.

Skręcenie i naderwanie

Objawy: lekki ból w okolicy kostki, ostry ból stawu skokowego, opuchnięcie

Podwinięcie nogi, przydepnięcie sznurowadeł, zsunięcie się z krawężnika, wdepnięcie w dziurę, upadek podczas zbiegania – to najczęstsze powody stłuczeń i skręceń. Jeżeli ból jest nieduży i czujesz, że przechodzi – wróć na trasę. Zmniejsz tempo i spokojnie biegnij, chyba że ból zacznie narastać.

Ból narasta. Zatrzymaj się. Oceń, czy nie doszło do poważnych uszkodzeń: w tym do skręcenia, przerwania torebki stawowej lub nawet złamania. Jeśli ból jest na tyle duży, że uniemożliwia obciążenie kończyny, poproś o pomoc ratowników na trasie. Jeżeli masz kilometr do mety, możesz dokuśtykać bez obciążania stopy, pod warunkiem że staw skokowy lub mięsień tylko mocno naciągnąłeś, a ból okazuje się znośny. To ryzykowna strategia, ale poproś o schłodzenie bolącego miejsca w punkcie medycznym preparatami w aerozolu i zabandażowanie połączone z lekkim usztywnieniem kończyny.

Większość poważnych obrażeń kończyn uniemożliwia kontynuowanie półmaratonu czy maratonu. Jeżeli po upadku, skręceniu stopy czy kolana czujesz kłujący i przeszywający ból uniemożliwiający obciążenie stawu lub mięśnia – utrzymujący się kilkanaście minut, a do tego noga puchnie – musisz zejść z trasy.

Udar cieplny

Objawy: ból mięśni i głowy, nudności, skóra mimo narastającego przegrzania może robić się sucha, nieadekwatnie wysokie tętno, drgawki, omdlenie

Czujesz lekkie nudności i ból głowy? Pij izotoniki, wylewaj wodę na głowę, kark i koszulkę, zwolnij. Spokojnie – to dopiero lekkie przegrzanie. Zagrożenie pojawia się już przy temperaturach rzędu 20 stopni C. Ryzyko przegrzania wzrasta w gorące dni, u osób niezaaklimatyzowanych do gorąca, przyjmujących leki, nadużywających kofeinę.

Masz nudności i mroczki? Zejdź z trasy w cień, zdejmij nadmierne ubranie – szczególnie z okolicy szyi i głowy. Powoli wypij 1 litr izotonika. Stopniowo (po 30-40 minutach) poczujesz się lepiej; jeżeli nie, skonsultuj się z punktem medycznym. Raczej nie kontynuuj biegu, bo zagrożenie udarem cieplnym jest ciągle duże.

Omdlenie, halucynacje, drgawki – to stan zagrożenia życia i wymaga pilnej pomocy medycznej. Masz udar i kończysz bieg. Doszło do znacznego zaburzenia regulacji temperatury ciała: temperatura organizmu osiągnęła ponad 39 st. C.

Biegunka, ból brzucha

Objawy: nieuzasadnione parcie na stolec, bulgotanie w jelitach, uczucie wzdęcia, nudności, mdłości, wymioty

Długotrwały wysiłek często powoduje mdłości i utratę apetytu podczas i po biegu. Przyczyną tego zjawiska może być mechaniczne drażnienie jelita lub zjawisko drażnienia błędnika, podobne jak w chorobie morskiej czy lokomocyjnej. Ważna jest tu profilaktyka: wcześniejsze nawadnianie ciała, unikanie przegrzania i odpowiednia dieta w okresie przedstartowym. Jeżeli wykluczysz te sytuacje jako przyczyny mdłości, to po konsultacji z lekarzem możesz sięgnąć po leki podobne do stosowanych w chorobie lokomocyjnej.

Jeden z najczęstszych problemów związanych z biegami długodystansowymi to zwiększona praca jelit. Nierzadko powoduje ona łagodną biegunkę, także bóle brzucha i mdłości. Przyczyny tego nie są do końca poznane, jednak wśród elementów nasilających dolegliwości wymienia się m.in. odwodnienie oraz nieprawidłową dietę przed i w trakcie biegu. Wiele osób skarżących się na takie dolegliwości ma alergię na cukier zawarty w mleku i jego przetworach (laktoza) i inne cukry, np. „owocową” fruktozę stosowaną często w żelach. Miewasz problemy gastryczne? Miej ze sobą papier toaletowy i chusteczki. Dwie wizyty w toi-toi, łyk wody na przemian z izotonikiem co kilka kilometrów i napierasz dalej.

Już trzeci raz musisz skręcić do toi-toi, masz ostrą biegunkę i ból brzucha? Zgłoś się do punktu medycznego. Prawdopodobnie nastąpiło odwodnienie organizmu. Lepiej nie kontynuować biegu.

Otarcia, skaleczenia, rany

Objawy: krwawienie naskórka, otwarte i głębokie rany

Do upadków i skaleczeń skóry najczęściej dochodzi na starcie w dużym ścisku, kiedy łatwo o podcięcie nogi, lub na trasie, kiedy biegniesz na luzie i nie spodziewasz się wyrżnięcia na asfalt po nadepnięciu na własne, rozwiązane sznurowadło. Lekko krwawiące otarcie naskórka przemyj wodą, a w punkcie medycznym zdezynfekuj i naklej plaster.

Głębsze i rozleglejsze skaleczenie koniecznie zdezynfekuj w punkcie medycznym. Po nałożeniu opatrunku biegnij dalej, jeśli krwawienie ustało.

Rozcięcie nogi o ostrą barierkę i inne głębokie, mocno krwawiące rany cięte i szarpane wymagają natychmiastowej pomocy medycznej. Kończysz bieg.

RW 09/2013