Czym jest hipermobilność? Sprawdź, czy jesteś człowiekiem z gumy

„Nabycie” hipermobliności jest w zasadzie prawie niemożliwe, jeżeli nie masz tego w genach. „Zdarza się, że nadmiernej ruchomości można się nabawić, ale wtedy występuje miejscowo – mówi dr n.med. Joanna Stodolna-Tukendorf, fizjoterapeutka, założycielka kliniki FootMedica Klinika Zdrowej Stopy. - Najczęściej występuje po urazach, kiedy ktoś po raz trzeci wybija kciuk czy skręca kostkę i traci w tych miejscach stabilność stawu. Jednak hipermobilność konstytucjonalna to problem wrodzony, dotyczący wszystkich stawów, kręgosłupa i stawów obwodowych, które mają zwiększony zakres ruchomości dla rasy białej (jest »najsztywniejsza« – ma bardziej zwarty kolagen niż rasa czarna czy żółta)”.

Hipermobilność? Że co?

Nie trzeba być gimnastyczką oplatającą głowę kręgosłupem, żeby podejrzewać u siebie tę przypadłość. Wystarczy, że potrafisz „zablokować” kolana, tak że wyginają się do tyłu – to już jest jakiś symptom.

„Większość osób zgłaszających się do nas z wrodzoną wiotkością stawową ma nawracające kontuzje stawów, tendencję do skręceń czy zwichnięć. Najczęściej widzą one, że mają przeprosty w kolanach czy łokciach. Tam je najłatwiej dostrzec – mówi dr n. med. Joanna Stodolna-Tukendorf, która rozprawę doktorską pisała właśnie na temat hipermobilności konstytucjonalnej. – Takie osoby we wczesnym wieku szkolnym uchodzą za wygimnastykowane, potrafią się wygiąć w »chińskie osiem«”.

Każdy chyba zna kogoś takiego. Moja koleżanka z okresu podstawówki potrafiła spleść palce dłoni i przełożyć je pod nogami, za plecami i nad głową, tak że jej ramiona obracały się o 360 stopni. Ciężko było na to patrzeć, ale już jej szpagaty imponowały wszystkim koleżankom.

Nawet jeżeli moja koleżanka z dzieciństwa wiedziała, że jej „brak stawów” to wada wrodzona, to nam sprzedawała ją jako swoją supermoc. Jako że nie jest to dolegliwość zagrażająca życiu, to wiele osób żyje z nią, nie zawsze zdając sobie z tego sprawę. Jedne źródła podają, że hipermobilność dotyka około 10% mieszkańców krajów zachodnich (Rheumatology International), a inne (Hypermobility Syndromes Association) szacują, że nawet 20-30 procent z nas może mieć zakresy ponad normę.

Jeżeli zawiązanie buta bez stawiania nogi na krześle sprawia Ci problem, możesz w zasadzie mieć pewność, że nie mieścisz się w tych statystykach. Ale są osoby, które żyją w nieświadomości aż do momentu, kiedy z rozmachem zwiększony kilometraż wyśle je z bólem do fizjoterapeuty.

Hipermobilność a stawy

Miejsce spotkania kości, zwane stawem, otacza włóknista torebka wypełniona mazią. By połączenie było odpowiednio ścisłe, istnieją więzadła, które pilnują też, żeby elementy tworzące staw nie przemieściły się lub ruch w nim nie przekroczył normy.

Do tego dochodzą mięśnie, które otaczają kości i łączą się z nimi za pomocą ścięgien, tak byśmy mogli zginać, prostować, skręcać. I biegać. Przy hipermobilności zmieniona jakość kolagenu w tych tkankach sprawia, że zawiasy, mówiąc eufemistycznie, mają za dużą swobodę ruchu. Dla stawów biegacza, które z każdym krokiem biorą na siebie 2-4-krotność jego masy, oznacza to ogromne przeciążenia, ekstremalne rozciąganie i skracanie otaczających je struktur. Efekt? Powracające jak bumerang skręcenia i kontuzje przeciążeniowe.

„U osób z hipermobilnością rzepka ma tendencję do zwichnięć, stopa do nadpronacji, a dziewczyny często zgłaszają się też z płaskostopiem, modzelami, odciskami lub młode matki z wrażeniem »powiększenia stopy«, kiedy nie są w stanie zmieścić się w buty sprzed ciąży. To niektóre z następstw nadruchomości, które pacjenci sami wyłapują” – mówi dr n.med. Joanna Stodolna-Tukendorf.

Hipermobilność – zagrożenie dla zdrowia?

„Hipermobilne osoby są bardzo ruchliwe i nie mogą usiedzieć w miejscu przez niewydolny układ stabilizacji biernej, więc ciągle muszą zmieniać pozycję – tłumaczy fizjoterapeutka. – Takie dzieciaki zwykle coś trenują, a kiedy przychodzi moment, że muszą długo ślęczeć nad książkami w okresie maturalnym czy studiów, to aktywność idzie w odstawkę i pojawiają się bóle. Wszystko przez to, że układ mięśniowy nagle przestaje wspierać niewydolne stabilizatory bierne: ścięgna, więzadła, torebki stawowe. Potem, kiedy jako dorośli chcą wrócić do aktywności chociażby przez bieganie, a dzięki pamięci mięśniowej są w stanie to zrobić dość sprawnie, to na wrodzone zaburzenia stabilizacji nakładają się zaburzenia równowagi napięć mięśniowych i pojawiają się kontuzje” – wyjaśnia ekspertka.

Osoby hipermobilne mają osłabione tzw. czucie głębokie, przez co częściej zdarza im się utrata równowagi i upadki. Hipermobilni biegacze często mają problem z wieloma stawami naraz, bo, po pierwsze, same w sobie są hipermobilne, a, po drugie, na zasadzie reakcji łańcuchowej problem z jednym pociąga za sobą kolejne.

„Wiotka stopa zupełnie poddaje się ciężarowi ciała i rozpłaszcza się przy obciążaniu, a nadmierna pronacja u biegaczy powoduje, że dochodzi do nieprawidłowych naprężeń w obrębie rozcięgna podeszwowego, co z kolei prowadzi do przeciążeń i zapalenia rozcięgna podeszwowego, w którego konsekwencji może pojawić się ostroga piętowa” – mówi dr Joanna Stodolna-Tukendorf.

Od nadmiernej pronacji i nadruchomości rzepki dochodzi do konfliktu rzepkowo-udowego. Do listy kontuzji mogących być konsekwencją hipermobilności dochodzi też zapalenie i zerwanie ścięgna Achillesa, zapalenie gęsiej stopki czy zespół pasma biodrowo-piszczelowego.

„Jeżeli męczy nas nawracająca kontuzja i w porę wyłapiemy, że jej źródłem może być wiotkość stawowa, to jesteśmy w stanie raz na zawsze się jej pozbyć – dodaje na pocieszenie fizjoterapeutka. – Diagnoza to 50% sukcesu, potem wystarczy skorygować nieprawidłowości”.

Przypadłości tej co prawda nie da się wyleczyć, ale nie wyklucza ona z biegania. Wymaga tylko więcej pracy nad siłą, kontrolą i propriocepcją.

„Jeśli obserwujemy u siebie wiotkość stawów, powinniśmy zacząć nie od przygotowań do maratonu, ale od ćwiczeń mięśni głębokich stabilizujących i skorygowania nieprawidłowych wzorców ruchu, które mogą się zaczynać w hipermobilnych stawach” – mówi fizjoterapeutka i radzi zacząć od wzmacniania mięśni brzucha - poprzecznego i wielodzielnego - w niskich pozycjach, podporach przodem, tyłem, w siadzie, klęku i dopiero przejść do pozycji wysokich i dynamicznych ćwiczeń (przykłady znajdziesz tutaj: Ćwiczenia na wzmocnienie stawów dotkniętych hipermobilnością).

Przypadki ultragibkości kończące się kontuzjami nie powinny być przestrogą dla mniej mobilnych osób, że nie należy przesadzać z rozciąganiem, jogą i rolowaniem. Hipermobilni też nie są z tego zwolnieni, bo ich mięśnie są zmęczone i napięte tak samo, jak przeciętnych „sztywniaków”.

Jak wykrywa się hipermobilność?

Fizjoterapeutka dr n. med. Joanna Stodolna-Tukendorf podpowiada, jak wykrywa się hipermobilność. Nawet jeżeli ból się nie pojawia, to warto wybrać się do fizjoterapeuty, kiedy widzimy u siebie pewne symptomy, jak ten, że przez całe życie jesteśmy w stanie położyć całe dłonie na podłodze przy wyprostowanych kolanach albo dotykamy kciukiem tej samej ręki do przedramienia.

Diagnostyka zaczyna się od badania podologicznego, a następnie badania ogólnego fizjoterapeutyczno-ortopedycznego, sprawdzenia zakresów ruchomości poszczególnych stawów. Hipermobilność rozpoznaje się, kiedy występują trzy kryteria:

1. zbyt duża ruchomość stawów

2. rodzinne występowanie

3. ból

Ten ostatni nie jest wyłączający z życia, ale taki nieznacznie nasilony i stale towarzyszący, wędrujący: a to w kolanie, a to w potylicy, innym razem w odcinku lędźwiowo-krzyżowym czy między łopatkami.

Sprawdzamy też wygląd skóry, bo tendencja do rozstępów, pękających naczynek czy powstawania siniaków przy byle dotknięciu to jeden z objawów niewydolności tkanki łącznej. Nawet jeśli na początku trzeba będzie na moment odstawić długie dystanse, to po 6 tygodniach pracy nad stabilizacją można już bezpiecznie wracać do biegania.

Jak żyć z hipermobilnością?

"Od zawsze strzelały mi stawy: od palców, przez barki po biodra i miałem większą ruchomość od rówieśników, ale problem zaczął się dopiero, kiedy zaczęło mnie boleć kolano - mówi 26-letni Jakub, nasz Czytelnik z Poznania. - Byłem tancerzem przez 13 lat, pochłonął mnie taniec towarzyski. Jest w nim dużo skrętów, a właśnie wykraczanie poza zakresy ruchu okazało się w moim przypadku niepożądane".

Rezonans kolana wykazał problemy z łąkotką, ale podczas artroskopii okazało się, że nie jest tak źle. "Lekarz potwierdził swoje przypuszczenie, że cierpię na hipermobilność stawów, stąd moje kłopoty. Musiałem zakończyć przygodę z tańcem, ale lekarz zalecił mi inne aktywności w ramach zakresu ruchu w stawach, jak bieganie i jazda na rowerze. Teraz chodzę na siłownię, obudowując mięśniami wiotkie stawy, i od niedawna biegam. Dużo lepiej czuję się, kiedy się ruszam" - opowiada Jakub.

"Do szkoły średniej trenowałam koszykówkę. Miałam 2 razy skręconą kostkę, ale kto z koszykarzy nie miał - wspomina 41-letnia Katarzyna z Częstochowy. - Co jakiś czas też bolały mnie plecy, ale to także wydawało się normalne przy treningach. Potem odpuściłam sport, zajęłam się rodziną i firmą. Bóle pleców nie minęły. Fizjoterapeuta uznał, że mam „luźne” stawy, stąd te kontuzje. Teraz biegam, wzmacniam się i jest OK".

Czy należych do hipermobilnych?

Jeżeli uzbierasz ponad 4 punkty, lepiej zgłoś się profilaktycznie do fizjoterapeuty.

• 1 punkt za położenie dłoni (całych, nie opuszków) płasko na podłodze przy wyprostowanych kolanach.

• 1 punkt za każdy łokieć, który ma przeprost.

• 1 punkt za to, jeśli dotkniesz kciukiem przedramienia tej samej ręki. Dwa punkty, jeśli zrobisz to również z drugim kciukiem.

• Po 1 punkcie za każdy mały palec, który odgina się do tyłu o ponad 90 stopni.

• 1 punkt za jedno kolano, które ustawia się w przeproście.

Zobacz ćwiczenia, które pozwalają uniknąć lub zminimalizować dolegliwości związane z hipermobilnością: Ćwiczenia na wzmocnienie stawów dotkniętych hipermobilnością.

RW 07/2017