Kleszcze kontra biegacze: 9 rad, jak się chronić przed pasożytem

1. Unikaj miejsc, w których czyha kleszcz

Wbrew pokutującym wciąż opiniom kleszcze raczej nie skaczą na nas z drzew – zazwyczaj czyhają na swoje ofiary na szczycie wysokiej trawy albo na krzakach, mniej więcej na wysokości łydki. Dlatego warto wkładać wysokie skarpety albo spodnie z długimi nogawkami i biegać środkiem ścieżki, unikając ocierania się o rosnącą wokół niej roślinność, na której czają się kleszcze. Nie daje to gwarancji bezpieczeństwa, ale zmniejsza ryzyko. No i przynajmniej utrudnisz draniom życie.

2. Stosuj chemiczne repelenty na kleszcze

Zanim wybierzesz się na bieganie, zabezpiecz ciuchy środkiem odstraszającym kleszcze. Thomas Mather, dyrektor Center for Vector-Borne Disease and Tick Encounter Resource Center na University of  Rhode Island, zaleca spryskiwanie butów i spodenek biegowych repelentami zawierającymi permetrynę, środek owadobójczy, którym zwykle leczy się wszawicę. Impregnacja butów, skarpetek i reszty odzieży produktami z permetryną w stężeniu 0,5% jest skuteczna przez miesiąc na obuwiu i przez 70 prań na ubraniach. Ale uwaga: środek jest wysoce toksyczny dla kotów i organizmów wodnych!

3. Biegaj w jasnym stroju

To mit, że kleszcze przyciągają jasne kolory naszego stroju – te pajęczaki są ślepe, więc jest im kompletnie obojętne, w co jesteśmy ubrani. Dlatego, gdy wybierasz się na trening na łono natury, nawet do miejskiego parku, możesz włożyć na siebie co tylko chcesz, ale najlepiej zakładaj właśnie jasne rzeczy. Oczywiście z długim rękawem – to utrudni dostęp do skóry. Na jasnych tkaninach łatwiej zauważysz kleszcza szukającego dogodnego miejsca do wkłucia, szczególne ledwo widoczne czarne larwy i nimfy.

4. Dokładnie szukaj czarnej kropki

Po powrocie wypierz ciuchy w maksymalnej dopuszczalnej temperaturze. Weź natychmiast prysznic i dokładnie obejrzyj całe ciało. Poproś kogoś, by przyjrzał się miejscom, które trudno samemu zobaczyć. Szczególną uwagę zwracaj na linię włosów, szyję, miejsca za uszami, pod kolanami i w zgięciach łokci – wszędzie tam, gdzie skóra jest delikatna. Pępek, pachy, pachwiny i kostki również.

5. Działaj szybko, ale bez paniki

Kleszcz, dopóki nie jest opity, jest malutki, więc może być trudno go znaleźć. Gdy już opije się krwi, może mieć rozmiar ziarnka grochu. Jeśli go znajdziesz, nie wpadaj w panikę: mniej więcej do 24 godzin od ukąszenia chorobotwórcze mikroby jeszcze się nie przenoszą i ryzyko zakażenia jest stosunkowo niewielkie. Poza tym nie każdy kleszcz jest zarażony groźnymi dla Ciebie wirusami czy bakteriami.

6. Usuń kleszcza z ciała

Możesz to zrobić nawet zwykłą pęsetą. Nie próbuj go nerwowo wyrywać palcami, bo możesz wycisnąć zakażoną treść jego brzucha pod skórę, tylko uchwyć go jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem wyrwij, ciągnąc prosto do góry. Nie wykręcaj insekta, aby nie rozerwać go i nie pozostawić jego aparatu gębowego w ciele. Nie smaruj też tłuszczem ani benzyną, bo możesz spowodować, że zdenerwowany kleszcz zwymiotuje do rany – a to właśnie w układzie pokarmowym pasożyta znajdują się wywołujące boreliozę krętki Borrelia burgdorferi.  

Usunięcie kleszcza pęsetą wymaga pewnej zręczności, ale możesz też użyć dostępnych w aptekach specjalnych przyrządów, takich jak szczypce, lasso, pompka czy kleszczołapki. Jeszcze bezpieczniej będzie, jeśli użyjesz urządzenia, które przed próbą wyjęcia zamrozi drania. Australasian Society of Clinical Immunology zaleca takie postępowanie, by zapobiec zwymiotowaniu przez niego treści żołądka pod skórę.

Po usunięciu kleszcza zdezynfekuj miejsce ugryzienia środkiem do odkażania ran i dokładnie umyj ręce. Nie wyrzucaj wyjętego z rany kleszcza - może być konieczne jego przebadanie (o tym w dalszej części tekstu).

7. Obserwuj miejsce ukąszenia

Charakterystyczny rumień w kształcie rozszerzającego się koła z kropką pośrodku pojawia się dopiero od tygodnia do dwóch od zakażenia. Jednak taki podręcznikowy rumień występuje jedynie w 20% przypadków. W pozostałych ma on inny kształt, lepiej więc każde zaczerwienienie pokazać lekarzowi. Uwaga – około 20% ludzi chorych na boreliozę nie miało rumienia w ogóle. Dlatego monitoruj ogólny stan swojego zdrowia – jego pogorszenie, nawet  gdy objawy przypominają zwykłe przeziębienie lub grypę, może świadczyć o zachorowaniu. Nie wahaj się skorzystać z pomocy lekarskiej.

8. Wyślij kleszcza na badanie

Wyciągniętego żywego kleszcza połóż na białej kartce i popatrz, czy się rusza. Jeśli nie, prawdopodobnie oderwałeś mu tylko odwłok. Głowy nie usuwaj już samodzielnie – pozwól zająć się nią lekarzowi; jeśli tego nie możesz zrobić, po kilku dniach organizm i tak sam się jej pozbędzie. Usuniętego kleszcza możesz wysłać do laboratorium, która sprawdzi, czy pasożyt był nosicielem jakiejś groźnej choroby: między innymi boreliozy, kleszczowego zapalenia mózgu czy babeszjozy. Koszt takiego badania to 150-300 złotych. Jeśli wynik będzie negatywny, możesz spać spokojnie.

9. Zaszczep się na kleszczowe zapalenie mózgu

Przeciwko boreliozie, najpopularniejszej chorobie przenoszonej przez kleszcze, medycyna nie wynalazła jeszcze skutecznej szczepionki, ale możesz w taki sposób zabezpieczyć się przed inną, równie niebezpieczną chorobą wirusową – kleszczowym zapaleniem mózgu. Harmonogram szczepienia jest następujący: drugą dawkę przyjmuje się około 1-3 miesiące po pierwszej, trzecią w odstępie 9-12 miesięcy po drugiej. Czwarta dawka jest dawką przypominającą i przyjmuje się ją po 3 latach od trzeciego szczepienia. Kolejne dawki przypominające zaleca się podawać co 5 lat.

Jak informuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu cechuje wysoka skuteczność - na 100 szczepionych powyżej 95 osób wytwarza przeciwciała ochronne zabezpieczające przed powikłaniami. Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu jest odpłatna  - koszt jednej dawki to około 80-120 złotych.

Koniecznie przeczytaj również: Kleszcze a borelioza. Objawy, leczenie i zapobieganie

RW 05-60/2019